Tuvalet Alışkanlığı Kazanma ve Süreci
Tuvalet alışkanlığı bir çocuğun hayatında kazandığı önemli gelişimlerden biridir. Çocuklar 18-20 aylıktan itibaren tuvaletini kendi yapması için hazırbulunuşluk evresine girmeye başlarlar ancak her çocukta bu hız farklı gelişir. Anne-baba ve çocuğun farklı hazırbulunuşluk zamanları vardır. Belirli aşamalara hem çocuk hem de anne-baba sahip olduğu zaman tuvalet eğitiminin başlaması önemlidir. Hem çocuk hem de anne baba buna hazır olmalıdır. Her çocuğun hazır bulunma hali farklı olduğu gibi ebeveynlerinde farklıdır. Bununla birlikte çevresel şartlardan dolayı (örneğin; bir yakının ölümü, taşınma, boşanma vb. olaylar) tuvalet alışkanlığı kazandırma eğitimi ertelenmelidir. Geç olması anne-babayı endişelendirmemelidir. Her iki tarafından bu önemli adım için hazır olması en doğrusudur.
Hazır bulunuşluğun üstünde durulması noktasını açıklığa kavuşturalım. Burada çocuğa bir alışkanlık kazandırma süreci olduğunun farkına varılmalıdır. Buradaki mesele çiş veya kaka yapmaktan ziyade, çocuğun kendi bedeni ile pozitif yollarla ilişki kurmasını sağlamaktır. Peki bu süreçte anne-baba olarak sizler hazır mısınız? Ebeveynler olarak sizlerin bu konuda ne hissettiği önemlidir çünkü bu duygular sürece yansıyacaktır. ‘Yeni aldığınız koltuk takımı kirlendi.’ Bunu düşünmek size ne hissettiriyor, aklınızdan neler geçiyor? Bir yerden, birinden ayrılmak sizin için kolay mıdır? Temizliğin sizin için anlamı ve önemi nedir? Bu soruların cevapları size yaşayacağınız sürecin ipuçlarıdır aslında.
Tuvalet alışkanlığı kazanmak, çocuğun yeterli bilişsel, fiziksel ve fizyolojik donanıma sahip olmasından sonra başlar. İlk olarak bakılması gereken nokta fizyolojik hazırbulunuşluk, çocuğun bedeninin buna hazır olmasıdır. Ebeveynler çocuklarının bağırsak ve idrar kesesi denetimini kontrolünü yapıp yapamadıklarını takip etmelidirler.
Peki ebeveynler bunu nasıl takip edebilirler?
Kontrol edilebilen bağırsak denetimi, genellikle idrar kesesi denetiminden daha önce gelişir ve ebeveynler bunu şu sıra ile takip etmiş olurlar:
- Geceleri devam eden bağırsak denetimi
- Aktif olduğu gündüz içinde devam eden bağırsak denetimi
- Aktif olduğu gündüz içinde devam eden idrar kesesi denetimi
- Gece idrar tutup, sabahları kuru uyanmak.
Bu sıralama genel bir sıralama olmayıp, her çocuğun potansiyeline göre değişim gösterir.
Sabahları kuru kalktığı gün sayısının artış göstermesi, çocuğun fizyolojik olarak tuvalet alışkanlığı kazanma sürecine hazır olduğunu gösterir. Büyük idrarını beze yaparken saklanması, tuvaletini yapar pozisyona geçerken gizlenmesi ve bu olaylar gerçekleşirken yüz ifadeleri takip edilmelidir. Tuvalet eğitimi çocuğu bilişsel olarak hazırlamakla devam etmelidir.
Çocuğun gece-gündüz bağırsak denetimini sağlayabildiğini fark ettiğiniz zaman, çocuğunuza bunu yapabildiğini vurgulayabilirisiniz. “Bakıyorum da artık kakanı tutabiliyorsun, fakat bunun bir yeri var ve artık ona yapman gerekir. Bunu yaparsan vücudun rahatlar.” gibi yaş düzeyine uygun konuşmalar yapılabilir. Özellikle her şeyin nedenini sordukları 3 yaş döneminde, basit bir bağışıklık sistemini gösteren çocuklar için tasarlanmış insan vücudu resmini ona göstererek, küçük ve büyük idrarın vücudumuzdan nasıl atıldığını, bu sayede vücudumuzun rahatlayacağını anlatabilirsiniz. Görselleştirmek sürece destek olacaktır.
Tuvalet eğitiminde anne- babanın tutumu
Hem çocuk hem de ebeveyn için kimi zaman sancılı kimi zaman daha kolay geçen bir dönem olabiliyor bu evre. Çocuk duygusal olarak hassas bir hale gelebilir çünkü bezinden ayrılması gerekiyordur. Anne-baba içinde endişe verici bir durum olabilir çünkü biricik evlatları bunu yapabilecek midir? Endişelenmeyin. Takip ettiniz, kontrol ettiniz, hazır olduğundan emin oldunuz ve artık siz de hazırsınız. Geri kalan süreçte çocuğa bu endişeyi yansıtmadan, onu destekleyerek, eleştiriden uzak durarak devam etmelisiniz.
Bez bırakma sürecinde, artık yaşıtları gibi tuvalette yapabileceği, bu yüzden bezi bırakacağını anlattığınız bir konuşma yapılmalı. Ardından son bez paketi marketten birlikte alınabilir. Her bez değiştirme zamanında bez çocuktan istemeli ki böylece bezin bittiğine kendi şahit olmalı ve kendini buna bilişsel olarak hazırlamalı. İç çamaşırı, lazımlık, klozet adaptörü gibi eşyaların alışverişi birlikte yapılabilir.
Bezden ayrıldıktan sonraki süreçte beklenmeyen durumlarla karşılaşabilirsiniz. Alt kaçırma, tuvaletin dışına yapma gibi durumlarda nötr kalıp, yapabildiği her anda, çabasını övmelisiniz. Çocuk lazımlık ile rahat ediyorsa, lazımlık başlangıçta onun en rahat ettiği yerde durabilir. Bu birkaç gün sürebilir. Ardından tuvalete konmalıdır. Lazımlık çocuğun boyuna göre seçilmelidir. Oturduğu zaman ayaklarının yere değmesi kaslarının çalışmasını sağlayacaktır.
Tuvalet alışkanlığı kazanma olabildiğince çocuğun kontrolünden olmalıdır. Sürekli olarak tuvaleti olup olmadığını sormak çocukta ters tepebilir. Süreç olabildiğince sıkıcı olmaktan uzak tutulmalıdır. Çocuk tuvaleti geldiğinde belirli işaretler verir, bu yüz ifadeleri takip edilerek tuvalet ihtiyacı olup olmadığı sorgulanır. Bu şekilde aslında kontrolü çocuğa vermiş olursunuz. Çocuğun kendi beden sinyallerinin yine kendisi tarafından anlaşılması gerekir. Acıktığını veya doyduğunu ifade eden çocuğa “Yemekleri yedikten sonra doyduğunu anlaman ne kadar güzel değil mi, sen kendi bedenini biliyorsun.” gibi teşvik edici konuşmalar yapılabilir.
Altına kaçırdığı zaman haber vermesi çocuğa öğretilmelidir. Çocuğun altında bir ıslaklık olması farkındalığı kazanmış olması, yani üstünün kirlenmiş olduğu farkındalığını kazanması, idrar tutabilmesinden önce gelir.
Devam eden okul sürecinde tuvalet eğitimi
Tuvalet alışkanlığı kazanmaya başladığı dönemde okula devam etmekte olan çocuk için okul-aile işbirliği ile devam edilmesi önemlidir. Ebeveynlerin sürece hazır oldukları zaman buna haftasonu başlamaları daha uygun olacaktır. Sonrası öğretmen-aile takibi ile devam edecektir. Bu alışkanlığı kazanması aşamasında çocuğun kıyafetlerini kendi başına rahat çıkarabileceği kıyafetler tercih edilmelidir. Olası alt kaçırma durumlarına karşın okul çantasına yedek çamaşır ve kıyafetleri, nevresim takımı ve pijama konmalıdır.
Psikolog İrem Sena Yörümez
