MEB tarafından 2017 yılında ortaya konulan ve UNICEF’in finansal desteği ile hazırlanmış Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ nün Psikososyal Önleyici Destek Programı’nda yer alan travmaya bağlı olarak gelişim dönemleri (0– 3/4–6/7–12/13–18) açısından doğal afete maruz kalanların sergilemeleri olası fizyolojik ve psikolojik tepkiler aşağıda verilmiştir. Bunlar:

0–3 Yaş Dönemi
 • Bu dönemde çocuklar konuşma yeteneğini henüz kazanmadığı veya kendisini net ifade edemediği için yaşanan travma olayı ile ilgili duygularını açıklayamazlar. Ağlama, sık kucağa alınma ve dokunma ihtiyacı belirtilerin göstergesi olabilir. Belirli ses, görüntü veya kokulardan kaçınma davranışı gösterebilirler.
• Çocuklar bu dönemde anne baba ile sürekli beraber olmak isterler, onlardan ayrılmak istemezler, uyku problemleri yaşarlar, kâbuslar görebilir, yatağını ıslatabilir, konuşmalarında gerileme olabilir, saldırgan ve ürkek tavırlar sergileyebilirler. Bu tepkilerin türü, şiddeti ve süresi travmaya maruz kalma durumu, süresi ve şiddeti ile ilişkilidir.
• Anne babalar, bu dönemdeki çocukların tepkilerini normal kabul ederek düzenli beslenme ve uyku programı uygulayarak, yumuşak ses tonu ile konuşup sevgilerini, ilgilerini fiziksel temaslarla göstererek, birlikte zaman geçirerek, var olan görsel ve işitsel uyaranları ortamdan uzaklaştırarak veya azaltarak baş etme becerilerine katkı sağlayabilir.

4–6 Yaş Dönemi
• Kendilerini çaresiz, güçsüz hissedebilirler, korkabilirler ve güven duyguları sarsılmış olabilir.
• Ölüm kavramı soyut olduğu için ölümü anlamlandıramamakla birlikte yakınının kaybı sonrası yalnız kalmak en büyük korku olabilir.
• Oyun döneminde oldukları için oyunlarında duygu ve düşüncelerine yönelik canlandırmalar yapabilirler ve sürekli bir yetişkin ile birlikte olmak isteyebilirler.
• Yaşanan olay sonrası bir kayıp söz konusu ise çocuklar ölümün ne anlama geldiğini bilirler/tahmin ederler fakat geri döndürülebilir düşüncesine de sahiptirler. Bu düşünce hastalık ve yaşlılık kavramları ile kurmuş oldukları bağın sonucudur.
• Davranışlarında yaşça gerileme olabilir ve belli ritüelleri tekrarlama söz konusudur.

7–12 Yaş Dönemi
• Okul döneminde oldukları için yaşanan travma sonrası okulla ilgili korkular oluşabilir ve akademik başarıları düşebilir.
• Bunun sonucunda öfke, suçluluk ve başarısızlık duygusuna kapılabilirler.
• Geriye dönüş (parmak emme gibi) davranışları, artan fiziksel rahatsızlıklar, kaygı ve korku görülebilir ve beraberinde uyku sorunları yaşanabilir.
• Ölüm kavramının detayı ile ilgilenip ölüm ile ilgili sürekli konuşma gereksinimi hissedebilirler.
• Bu dönemde yaşanan olaya tepki olarak uyku sorunları, ayrılık kaygısı, korkma, saldırganlık, okula gitmek istememe ve akademik başarısında düşüş görülebilir. Uyarılmışlık hissi ile fiziksel rahatsızlıklar (baş ve mide ağrısı gibi) hissedilebilir, duygu ve düşüncelerini düzenlemekte güçlük yaşayabilirler.

13–18 Yaş Dönemi
• Bu dönemde, yaşanan olay sonrası dünya ve kendi gelecekleri hakkında olumsuz duygu ve düşünceler yaşamaları (çaresizlik, endişe ve suçluluk gibi) söz konusu olabilir.
• Çocukta/ergende, iştahsızlık, uyku sorunları, uyum problemleri, fiziksel problemler (baş ve karın ağrısı, mide bulantısı gibi), yalnız kalma isteği uzaklaşma, karşı gelme ve reddetme davranışları görülebilir.
• Bu belirtilerin yanı sıra korkularının yerinde olup olmadığı ve herkesin aynı duygu ve davranışları yaşayıp yaşamadığı ile ilgili bilme isteğinden dolayı çeşitli ve sürekli soru sorabilir.
• Aileden ziyade akran grupları ile daha çok zaman geçirme isteği ve yetişkinlerle olan iletişiminde sorunlar olabilir.
• Madde kullanımı gibi riskli davranışlarla duygularını dışa vurmak isteyebilirler.

BELİRTİLERDE BİR AY İÇİNDE AZALMA OLMAZ, KİŞİNİN İŞLEVİNİ BOZUCU ŞEKİLDE SEYRETME DEVAM EDERSE PROFESYONEL YARDIM VE DESTEK ALMASI ÖNERİLİR.

Psikolog Kadriye Sinem Çetintürk Kurşunlu
@aristopsikoloji



NOT: Faydalandırma amaçlı yazının başında bahsedilen eserden alıntı yapılarak hazırlanmıştır.