Anksiyete, kişinin kendisine karşı tehdit olarak algıladığı bir durum, uyaran veya nesne ile karşılaştığında vücudunun ve zihninin ortaya koyduğu tepkiler bütünüdür denilebilir. Bu tehlike niteliği içeren durumlar, uyaranlar ve nesneler elbette geniş bir skalada bulunabilirler. Örneğin herhangi bir sınav, herhangi bir hayvan veya kişinin patronu gibi tüm unsurlar kişide veya kişilerde ankisyete meydana getirebilirler. Bu esnada kişi terleyebilir, titreyebilir, nefes alıp vermede güçlük çekebilir... Bunların hepsi anksiyetenin meydana getirdiği tepkiler olarak açıklanabilir.
Peki psikolojimiz, bizde ankisyete meydana getiren durum veya uyaranlar karşısında bizi savunur mu veya korur mu?
Psikolojimiz, kaldırabileceğimizden daha ağır bir stres faktörü ile karşılaştığında bizi korumak için bazı savunma mekanizmalarını devreye sokar. Burada amaç, kaldırabileceğimizden daha ağır olan bu uyarana karşı bizim korunmamızdır. Psikanalitik bir çerçeveden bakıldığı zaman şunu söyleyebiliriz ki, ego anksiyeteye karşı birkaç savunma mekanizması geliştirmiştir. Savunma mekanizmaları gerçekliğin çarpıtılması ve yalanlanmasıdır. Örneğin gerçek yaşamda bizim için oldukça tehdit verici bir durumla karşılaştık fakat bu durum bizim kaldırabileceğimizden oldukça daha ağır ve büyük. Tam da bu noktada psikolojimiz bizi korumak için bazı savunma mekanizmalarını devreye sokar ve bizi bu duruma karşı korumaya çalışır.
Peki bu savunma mekanizmaları nelerdir?
Bastırma : Anksiteye sebep olan herhangi bir şeyin varlığını inkar etmek, rahatsızlık verici durumların ve anıların bir kısmını bilinçten uzaklaştırmaktır. Örneğin travmatik anılar birey tarafından hatırlanmayabilir çünkü kişinin kaldırabileceği stres yükünden çok daha ağır olabilir ve netice olarak travmatik anı bastırılıp, kişi tarafından hatırlanmayabilir. Bu anılar kişinin bilinç düzeyinden uzakta tutularak, kişinin psikolojisinin korunması amaçlanır.
Rasyonalizasyon : Bir davranışı daha kabul edilebilir ve daha az tehdit edici hale getirmek amacıyla yeniden yorumlamaktır. Kişi bu savunma mekanizmasıyla içsel eğilimine kılıf uydurmaktadır. Örneğin sigara kullanan birinin sigaranın kendisine iyi geldiğini söylemesi, kişinin atılmış olduğu işinden zaten aslında hiç de iyi bir iş olmadığı şeklinde bahsetmesi rasyonalize etmeye örnektir. Kişi içsel çatışmasına kılıf uydurarak, stresi azaltmaya çalışmaktadır. Bu durum da psikolojimizin bizi stresten korumaya çalışmasına dair örnek olarak gösterilebilir.
Karşıt Tepki Oluşturma : Bireyin gerçekte hissettiği duyguların tam aksi yönünde davranışlar göstermesidir. Birey burada gerçek duygularını kendisine bile itiraf edememektedir. Mesela bireyin aslında aşık olduğu kişiden ''Ondan nefret ediyorum.'' şeklinde bahsetmesi, çocuğun kardeşini çok sevip, başkalarının sevmesine izin vermeyerek kendisini hala en sevilen konumda tutmaya çalışması, cinsel arzularından rahatsız olan birinin pornografi karşıtı haline gelmesi örnekler arasında gösterilebilir. Bu savunma mekanizmasının temelinde kişinin gerçek duygularını gizlemek amacıyla onun tam tersi yönünde tepkiler göstermesi vardır denilebilir.
Yansıtma : Bireyin kendisinde kabul etmediği duyguyu bir başkasına atfetmesidir. Mesela kişinin karşısındakine ''Sen beni hiç sevmiyorsun.'' demesi bu tür bir savunma mekanizmasına örnek olarak gösterilebilir. Aslında bireyin kendisi karşısındakini sevmiyordur fakat bu durumu kendisinde kabul etmediği için bir başkasına yansıtmaktdır. Netice itibariyle gerçek nefret eden taraf kişinin kendisi değilse, niçin zihni nefret düşüncesiyle meşguldür?
İnkar : Kişinin bir olayı aslında unutmamış olması fakat hiç olmamış gibi davranmasıdır. Burada kişi travmatik olayı veya bir dış tehdidi yalanlamaktadır. Örneğin yas süreçlerinde bireyin ''Hayır o ölmedi.'' diyerek olayı inkar etmesi, deprem sebebiyle evini kaybeden birinin her şey normalmiş gibi davranarak veya yaşanmamış farz ederek, olayın yıkıcılığını inkar etmesi örnekler arasında sıralanabilir. Burada aslında insan psikolojisi travmatik deneyimi kişiden uzak tutmaya çalışmak amacıyla bu savunma mekanizmasını devreye sokmaktadır.
Yer değiştirme : Bir tepki açığa çıkacağı zaman, eğer ki tehlike meydana getirecekse bu tepkinin başka bir uyarana yönlendirilmesidir. Örneğin eşe duyulan öfkenin çocuğa yönlendirilmesi bu savunma mekanizmasına örnek olarak gösterilebilir.
Yüceltme : Özü itibariyle zarar verebilecek nitelikte olan bir eylemi toplum tarafından daha kabul edilebilir bir formata sokmaktır. Örneğin boks yapmak özü itibariyle saldırgan bir niteliğe sahiptir fakat kişi bu saldırgan dürtüyü spor faaliyeti üzerinden deneyimlerse kişi hem saldırgan dürtülerini yaşamış olur hem de toplum tarafından kabul gören bir faaliyet sergilemiş olur. Cerrahlar yaptıkları iş itibariyle vücudu kesip biçiyor olsalar bile bu durum toplum tarafından kabul edilebilirdir.
Gerileme : Kişinin, hayatının daha az rahatsız edici olduğu dönemlere geri dönmek istemesi sebebiyle o döneme özgü davranışlara, nesnelere yönelmesidir. Örneğin kişi şu an ki yaşamından memnun değilse, yaşamından memnun olduğu dönemlerde dinlediği şarkıları dinleyebilir, o döneme ait film ve dizileri izleyebilir. Burada kişi kendisini güvende hissetmek amacıyla geçmişe ait unsurlara yönelmektedir.
Yukarıda sayılan tüm bu savunma mekanizmaları belli bir noktaya kadar işe yarardırlar. Örneğin kişi geçmişte takılıp kalırsa şu an ki yaşamını kaçırabilir ve bu durum da kişi için uyum bozucu hale gelebilir. Bu sebeple savunma mekanizmaları psikolojimizi korumak amacıyla elbette işe yarardırlar fakat bunun da bir sınırı vardır.
Her birimiz belli durumlarda savunma mekanizmalarını kullanırız ve bu savunma mekanizmaları psikolojimizi korumak amacıyla işe yarardırlar. İnsan psikolojisinin nice bilinmezlikleri vardır ve bu bilinmezlikleri beraber öğrenebileceğimiz daha nice günlere kadar psikolojiyle kalın...
