Duygusal Zeka(EQ)
Duygusal Zeka Nedir?
Duygusal Zeka, kişinin kendi duygularını ve başkalarının duygularını algılama, kontrol etme ve değerlendirme yeteneğini ifade eder. Sorun çözme, akıl yürütme ve kavrama gibi özellikleri kapsayan Analitik Zeka (IQ) ile bir bağlantısı olmadığı kabul edilse de, birbirlerini olumlu veya olumsuz yönde etkilediğini savunan çalışmalar da mevcuttur.
Duygusal Zeka kavramı, Peter Salovey ve John D. Mayer tarafından ortaya atılmıştır ve Daniel Goleman tarafından geliştirilmiştir. Daniel Goleman'a göre Duygusal Zeka'nın 5 ana bileşeni vardır.
Duygusal Zeka'nın Ana Bileşenleri
Goleman'ın modelinde, Duygusal Zeka'nın bileşenleri iki başlık altında incelenmektedir. Bunlar Kişisel Yetkinlikler ve Sosyal Yetkinlikler'dir. Şimdi bu başlıklara ve bileşenlere yakından bakalım.
A. Kişisel Yetkinlikler
1. Özbilinç-Özfarkındalık: Kişinin kendi duygularının, isteklerinin, davranışlarının ve bunların etkilerinin farkında olması, güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olması, iç dünyasını ve olayları doğru değerlendirebilmektir. Kişinin iç gözlem yaparak kendini diğer insanlardan ayırıp, bir birey olarak görebilmesi ve kendi iç standartlarına göre kıyaslayıp değerlendirmesidir.
2. Özdüzenleme-Duygu Yönetimi: Bireyin kendi duygusal tepkilerini ve davranışlarını gözlemleyebilmesi, değerlendirebilmesi ve değiştirebilmesidir. Kişinin kendini sakinleştirebilmesi, kaygılardan kurtarabilmesi, hızlı toparlayabilmesi yüksek bir özdüzenlemeye işaret eder.
3. İçsel Motivasyon: Bireyin dışsal hiçbir ödül beklemeden, bir işi yapma isteğinin kendi içinden, içsel sebeplerden gelmesidir. Amaçlarını elde etmek için duygularını harekete geçirmek, yönlendirebilmek ve kullanmaktır.
B. Sosyal Yetkinlikler
1. Empati: İnsan ilişkilerinde temel beceri olarak kabul edilir. Bir başkasının duygularını, davranışlarını, içinde bulunduğu durumu anlayabilmek ve içselleştirebilmektir. Kişinin Özfarkındalığı ne kadar yüksekse, empati yapabilmesi o kadar kolaylaşır. Çünkü kendisinin ne hissettiğini anlayamayan insanlar, çevresindekilerin ne hissettiklerini anlamakta zorluk çekerler.
2. Sosyal Beceriler: Diğer bireylerle sözlü ve sözsüz iletişim kurmak için kullandığımız becerilerdir. Konuşmayı sürdürebilme, insanları ikna edip rahatlatabilme ve teşvik edip harekete geçirebilme buna örnek verilebilir.
Duygusal Zeka'nın Sosyal İlişkiler İçin Önemi
Günlük hayattaki sorunlar, Duygusal Zeka'sı düşük olan insanlara cehennem gibi gelmektedir. Sorunlarla karşı karşıya iken kendi modunu toparlayabilmek, duygularını yönlendirebilmek Özdüzenlemenin bir parçası olduğundan, bunları yapamayan bireyler sorunların içinden çıkarken epey uğraşmaktadırlar.
Benzer şekilde empati kuramayan biri, insanlarla iletişim kurarken diğerleri tarafından anlayışsız, hoşgörüsüz ve duygusuz algılanabilir. Öte yandan empati kurabilen biri karşı tarafın duygularını ve bulunduğu durumu anlayabildiği, buna göre iletişim kurabildiği için sosyal hayatında daha az sorun yaşamaktadır.
Özfarkındalığı düşük olan bir bireyin özgüven ile ilgili sorun yaşama oranı daha yüksektir. Buna kişinin kendi becerilerinin ve eksikliklerinin farkında olmaması, kendinden ve hayattan ne beklediğini bilmemesi sebep olabilir. Bu da kişinin hem özsaygısının zedelenmesine, hem de özgüvensiz hissetmesine neden olmaktadır.
Duygusal Zeka'sı düşük olan insanların, depresyonla daha çok başının derde girdiği görülmektedir. Kişinin kendi duygularını kontrol edememesi, sosyal hayatında aksamalar, kendini motive edememesi, iletişim becerisi eksikliği, hayattan ve kendinden ne beklediğini bilmemesi bunun başlıca sebepleridir.
Duygusal Zeka'sı yüksek olan insanlar, sosyal hayatta daha az sorun yaşarlar. İletişim kurmayı bilirler, empati yaparak karşılarındaki insanların hislerini ve durumunu anlayabilirler, kendilerine iç gözlem yaptıklarından kendilerini iyi tanırlar, özsaygıları ve dolayısıyla özgüvenleri yüksektir. Kendi duygularını kontrol edebilirler, herhangi bir çökkünlük anında toparlanıp kendilerini motive edebilirler, insanlarla daha derin bağlar kurabilirler, duygularını ifade etmekte zorlanmazlar, karşılarına çıkan sorunlarla daha kolay başa çıkarlar, ilişkilerinde daha az sorun yaşarlar.
Peki bu kadar uzun uzun önemini saydığımız bu Duygusal Zeka nasıl geliştirilir?
Duygusal Zeka Nasıl Geliştirilir?
Duygusal Zeka, vücudumuzdaki kaslara benzer. Kullandıkça gelişir, kullanmadıkça körelir. Bu açıdan bakacak olursak, Duygusal Zeka'mızı geliştirmek için onun ne olduğunu benimseyip bu özellikleri deneyimleyerek, kullanarak ilerlememiz gerekir.
Özbilinç bu noktada öncelikli gelmektedir. Bunun sebebi ise kendimizin, eksiklerimizin farkında olmadan hangi konuda gelişmeye ihtiyacımız olduğunu bilmeyecek olmamızdır. Kendinizi gözlemleyin, dürüstçe eksik ve gelişime açık yönlerinizi, güçlü yanlarınızı inceleyin. Olmak istediğiniz halinizden ne kadar uzaktasınız, buna nasıl ulaşabilirsiniz bunu belirleyin.
Özdüzenleme ikinci adım olarak karşımıza çıkmaktadır. Kendinizin farkına vardıktan sonra kendinizi disipline edebilmek, hedefinize giden yoldan çıkmamak için gereklidir. Karşınıza çıkan zorluklarda, üzüntülerinizde her zamanki otomatik tepkileriniz yerine durup düşünerek, odağınızı toplayarak, olayı mantık çerçevesi içerisinde ele alarak değerlendirin ve tepkilerinizi buna göre verin.
İçsel motivasyon, hayattaki yakıtınız gibidir. Bazen azaldığını hissetseniz de bunu arttırmak, gücünüzü yeniden toplamak elinizdedir. Kendinize sık sık hedefinizi hatırlatmak, ulaştığınızdaki olacak güzel şeyleri düşünmek, çalışma sürecinden keyif almayı öğrenmek, bunu başkası için değil kendiniz için yaptığınızı hatırlamak yakıtınızı dolduracaktır.
Empati kurabilen bir insanın ilişkileri, insanlarla iletişimi gelişmekte, insanlarla daha kolay bağ kurabilmektedir. Bir insanla otururken, birisini dinlerken, birisine bir şey anlatırken karşınızdaki insanın o sırada neler hissettiğini, neler düşünüyor olabileceğini, dıştan gözüktüğünün aksine içinde neler yaşıyor olduğunu görmeye ve hissetmeye çalışın, pratik yapın. Diğer değindiğimiz özellikler gibi empati de yaptıkça kolaylaşan, öğrenilen ve zamanla kolaylaşan, otomatikleşen bir beceridir.
Sosyal becerilerinizi geliştirmek için insanların ve kendinizin neyi nasıl söylediğine kulak verin, mimik ve jestlerini anlamaya çalışın, kelimelerin altında yatan anlamları göz ardı etmeyin. Kendinizi içinde bulunduğunuz sosyal duruma göre kalibre edin, yalnız bunu yaparken kendi benliğinizden ödün vermeyin, yani kendinize uymayacak bir davranışta bulunmayın.
Hepsine bir anda yüklenmek ağır gelebilir, bu yüzden karşınıza çıkan durum hangi beceri veya becerileri gerektiriyorsa onlara odaklanabilirsiniz. Aceleci olmayın, zamanla ve kullana kullana geliştiğinden ancak ilerde bir gün dönüp baktığınızda ilk durumla aradaki farkı görebilirsiniz. Başlarda başaramadığınızda yılmayın, deneyerek başarıp kolaylaşacak bir şey olduğundan dolayı sabretmelisiniz.
Sonuç
Duygusal Zeka, hayatın her alanında etkisini gösteren bir özelliktir. Hatta bazı çalışmalarda hem sosyal hayatta hem de kariyer ilerlemesinde EQ'nun (Duygusal Zeka) IQ'dan (Analitik Zeka) daha önemli olduğu bulunmuştur. Benzer şekilde kişinin sorunlarla baş etme becerisini arttırdığı da bilinmektedir.
Duygusal Zeka, kendiliğinden yüksek olabildiği gibi, sonradan da geliştirilebilmektedir. Analitik Zeka'da olduğu gibi genler tarafından kısıtlı değildir. Duygusal Zeka'yı geliştirmek emek ve çaba ister fakat buna kesinlikle değmektedir.
Duygusal Zeka Testi
IDRlabs tarafından geliştirilen Global Duygusal Zeka Testi'ni (IDR-GEIT) aşağıdaki linkten çözerek Duygusal Zeka'nızı ölçebilir ve nerede eksiğiniz olduğunu görebilirsiniz. Tabii ki de bu test, diğer ücretsiz online testlerde olduğu gibi profesyonel değerlendirme sağlamamaktadır fakat kabaca bulunduğunuz noktayı görmek için yardımcı olacaktır.
Psikolog Utku Oktay
@utkuoktdanismanlik
