Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ya da post travmatik stres bozukluğu, travmatik bir olay tarafından tetiklenen bir durumdur. Semptomları, geçmişe dönüşler, kabuslar ve şiddetli kaygının yanı sıra olayla ilgili kontrol edilemeyen düşünceleri içerebilir.
Travmatik olaylar yaşayan çoğu insan, uyum sağlama ve başa çıkma konusunda geçici olarak zorluk çekebilir, ancak zamanla daha iyi olurlar. Semptomlar kötüleşirse, aylarca hatta yıllarca sürerse ve günlük işleyişinize etki ederse, TSSB'niz olabilir.
Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri, travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde başlayabilir, ancak bazen belirtiler olaydan yıllar sonrasına kadar ortaya çıkmayabilir. Bu belirtiler, sosyal veya mesleki yaşamda ve ilişkilerde önemli sorunlara neden olur. Ayrıca normal günlük görevlerinizi yerine getirme yeteneğinize de etki edebilirler.
Semptomlar zamanla değişebilir veya kişiden kişiye değişebilir. TSSB belirtileri genel olarak dört türe ayrılır:
- Müdahaleci Anılar
-Travmatik olayın yineleyici, istenmeyen, üzücü anıları
-Travmatik olayı sanki yeniden oluyormuş gibi tekrar tekrar yaşamak (geri dönüşler)
-Travmatik olayla ilgili üzücü rüyalar veya kabuslar
-Size travmatik olayı hatırlatan bir şeye şiddetli duygusal veya fiziksel tepkiler
- Kaçınma
-Travmatik olay hakkında düşünmekten veya konuşmaktan kaçınmaya çalışmak
-Size travmatik olayı hatırlatan yerlerden, etkinliklerden veya insanlardan kaçınmak
- Düşünce ve Ruh Halindeki Olumsuz Değişiklikler
-Kendiniz, diğer insanlar veya dünya hakkında olumsuz düşünceler
-Gelecek hakkında umutsuzluk
-Travmatik olayın önemli yönlerini hatırlamamak da dahil olmak üzere hafıza sorunları
-Yakın ilişkileri sürdürmede zorluk
-Aileden ve arkadaşlardan kopuk hissetmek
-Bir zamanlar zevk aldığınız aktivitelere karşı ilgi eksikliği
-Olumlu duyguları deneyimlemede zorluk
-Duygusal olarak uyuşmuş hissetmek
- Fiziksel ve Duygusal Tepkilerdeki Değişiklikler
-Kolayca ürkmek veya korkmak
-Her zaman tehlikeye karşı tetikte olmak
-Çok fazla alkol almak veya çok hızlı araba kullanmak gibi kendine zarar veren davranışlar
-Uyku problemi
-Odaklanmada zorluk
-Sinirlilik, öfke patlamaları veya agresif davranış
-Ezici suçluluk veya utanç
6 yaş ve altındaki çocuklar için belirti ve semptomlar ayrıca şunları içerebilir:
-Travmatik olayı veya travmatik olayın yönlerini oyun yoluyla yeniden canlandırmak
-Travmatik olayın yönlerini içerebilecek veya içermeyebilecek korkutucu rüyalar
Semptomların Yoğunluğu
TSSB semptomlarının yoğunluğu zaman içinde değişebilir. Genel olarak stresli olduğunuzda veya yaşadıklarınızın hatırlatıcılarıyla karşılaştığınızda daha fazla TSSB semptomunuz olabilir. Örneğin, bir arabanın geri teptiğini duyabilir ve savaş deneyimlerini yeniden yaşayabilirsiniz. Ya da bir cinsel saldırıyla ilgili haberlerde bir haber görebilir ve kendi saldırınızın anılarına kapılmış hissedebilirsiniz.
Ne Zaman Bir Ruh Sağlığı Uzmanıyla Görüşmeli?
Bir aydan uzun süredir travmatik bir olayla ilgili rahatsız edici düşünceleriniz ve duygularınız varsa, bunlar şiddetliyse veya hayatınızı yeniden kontrol altına almakta güçlük çektiğinizi düşünüyorsanız, bir ruh sağlığı uzmanıyla görüşün. Mümkün olan en kısa sürede tedavi görmek, TSSB semptomlarının kötüleşmesini önlemeye yardımcı olabilir.
Risk Faktörleri
Her yaştan insan travma sonrası stres bozukluğu yaşayabilir. Bununla birlikte, aşağıdakiler gibi bazı faktörler travmatik bir olaydan sonra TSSB geliştirme olasılığınızı artırabilir:
-Yoğun veya uzun süreli travma yaşamak
-Çocukluk istismarı gibi yaşamın erken dönemlerinde başka travmalar yaşamış olmak
-Askeri personel ve ilk müdahale ekipleri gibi travmatik olaylara maruz kalma riskinizi artıran bir işe sahip olmak
-Anksiyete veya depresyon gibi başka ruh sağlığı sorunlarına sahip olmak
-Alkol veya uyuşturucu gibi madde kötüye kullanımı ile ilgili sorunlar yaşamak
-Aile ve arkadaşlardan oluşan iyi bir destek sisteminin olmaması
Travmatik Olay Türleri
-Savaşa maruz kalma
-Çocuklukta fiziksel istismar
-Cinsel şiddet
-Fiziksel saldırı
-Silahla tehdit edilmek
-Bir kaza
-Yangın, doğal afet, gasp, soygun, uçak kazası, işkence, adam kaçırma, yaşamı tehdit eden tıbbi teşhis, terör saldırısı ve diğer aşırı veya yaşamı tehdit eden olaylar gibi diğer birçok travmatik olay da TSSB'ye yol açabilir.
Komplikasyonlar
Travma sonrası stres bozukluğu tüm yaşamınızı, işinizi, ilişkilerinizi, sağlığınızı ve günlük aktivitelerden zevk almanızı bozabilir.
TSSB'ye sahip olmak, aşağıdakiler gibi diğer ruh sağlığı sorunları riskinizi de artırabilir:
-Depresyon ve kaygı
-Uyuşturucu veya alkol kullanımıyla ilgili sorunlar
-Yeme bozuklukları
-İntihar düşünceleri ve eylemleri
Önleme
Travmatik bir olaydan sağ kurtulduktan sonra, birçok insan ilk başta neler olduğunu düşünmekten kendini alamamak gibi TSSB benzeri semptomlar gösterir. Korku, endişe, öfke, depresyon, suçluluk hepsi travmaya verilen yaygın tepkilerdir. Bununla birlikte, travmaya maruz kalan kişilerin çoğunda uzun süreli travma sonrası stres bozukluğu gelişmez.
Zamanında yardım ve destek almak, normal stres tepkilerinin kötüleşmesini ve TSSB'ye dönüşmesini engelleyebilir.
