Yolda yürürken yardıma ihtiyacı olan birini gördünüz ve hemen yardım etmeye gittiniz. Hatta bu durumu açıklamak için farazi bir örnek vermeye de gerek yok. Yakın zamanda yaşadığımız, etkileri hala devam eden ve birçoğumuzu etkileyen deprem olayında da yurt içinden ve yurt dışından olmak üzere çoğumuz yardımlarda bulunduk.
Peki insanın vicdani ve ahlaki yönü bir yana, hiç tanımadığı ve hatta daha önce hiç görmediği birine yardım etme konusundaki diğer açıklamalar neler olabilir?
Bu konuya dair yapılacak açıklamalar 3 görüş etrafında toparlanabilir :
-Evrimsel Görüş ve Sosyal Öğrenme Teorisi
-Sosyal Değiş Tokuş Kuramı : Yardım Etmenin Bedelleri ve Ödülleri
-Alturizm/Özgecilik
1)Evrimsel Görüş ve Sosyal Öğrenme Teorisi :
Evrimsel sosyal psikologlara göre türler arasındaki yardımlaşmanın yaşamsal önemi vardır. Örneğin ''karşıklılık normu'' bunlardan biridir. Bu normun altında bizim birine yardım etmemiz durumunda bir başkasının da bize ihiyacımız olduğu zaman yardım edeceği beklentisi yatar. Bir başkasına yardım ederek, başkalarının da bize yardım etmelerini isteriz. Yani aslında birine yardım ederek bize de yardım edecek kişi havuzu oluşturup, yaşamımızı garanti altına almaya çalışırız. Aynı zamanda da birbirine yardım eden grupların hayatta kalma olasılıkları daha yüksek olduğu için bu özellik evrimsel olarak nesillere aktarılmış olabilir. Örneğin yırtıcı bir hayvanın saldırısına uğrayan birinin yardımına grubun diğer üyesi giderse arkadaşını kurtarmış olur ve grup üyeleri eksilmemiş olur. Başka bir örnek ise depremden etkilenmiş insanlara yardım etmeye devam ettiğimizde onların hayatta kalma şanslarını arttırabiliriz ve orada yaşayan toplulukların ayakta kalma şansını yükseltebiliriz. Yani bu motivasyonun altında yardım ederek, insanın içinde bulunduğu topluluğu ayakta tutma isteği yatıyor olabilir diyebiliriz.
2)Sosyal Değiş Tokuş Kuramı : Yardım Etmenin Bedelleri ve Ödülleri :
Bu kurama göre yardıma ihiyacı olan birini görmek kişide bir uyarılma yaratır ve kişinin dikkati oraya kayar. Ardından bu durum kişide harekete geçip geçmemeye dair düşünceler oluşturur. Sonrasında kişi, yardım etmeninin ödüllerinin ve bedellerinin neler olacağına dair değerlendirmede bulunur. Örneğin yardım etmenin bedeli kişinin kendisini tehlikeye atması, efor kaybetmesi, zamanının gitmesi olacaktır. Diğer taraftan yardım etmenin ödülleri ise kişide yükselmiş özgüven, yardım eden kişinin ve çevredekilerin övgüsü, takdiri ve teşekkürü olacaktır. Kişi ödülleri ve bedelleri değerlendirdikten sonra bir kararda bulunacaktır.
3)Alturizm/Özgecilik :
Alturizm veya özgecilik, kendini hiç düşünmeden, başına gelecekleri umursamadan karşıdaki kişiyle empati kurup, sadece ve sadece ona yardım etmek istediği için yardım edildiği görüşüne dayanır. Yani insanlar olarak birine veya birilerine yardım ettiğimiz vakit, kendi çıkarlarımızı ve başımıza gelecekleri düşünmeden yalnızca yardım etmek istediğimiz için yardım ederiz. Bu görüşü savunanlara göre insan alturistik (özgeci) bir varlıktır ve sadece yardım etmek istediği için, hiçbir çıkar gözetmeden yardım eder.
Deprem ve yarattığı etkiler sebebiyle birbirimize yardım etme sorumluluğunun oldukça gündemde olduğu bugünlerde, yardım etme davranışını daha iyi anlamak yararlı olabilir. Bir durumun farkında olmak, o durum için harekete geçme olsalığını da arttırabilir. Örneğin yardım etme davranışının altında yatan motivasyonları daha iyi anlayarak, bu davranışın artık daha anlamlı ve dikkat çekici gelmesi ihtimalini arttırabiliriz. Ülke olarak geçtiğimiz bu süreçte ihtiyacımız olan diğer iki anahtar da farkındalık ve yardımdır. O halde bu konularda daha bilgili hale gelmenin tam sırası.
